25-09-2016, 19:58

Янка Купала

Іван Дамінікавіч Луцэвіч (а такое сапраўднае імя было ў Янкі Купалы) нарадзіўся 7 ліпеня 1882 г. у самым цэнтры Беларусі — у фальварку Вязынка Мінскага павета — ў сям'і арандатара. На Міншчыне нарадзіліся і бацькі паэта: Дамінік Ануфрыевіч і Бянігна Іванаўна. Абодва паходзілі з дробнай шляхты. Пабраліся супраць волі бацькоў, Бянігна Іванаўна — парваўшы з сям'ёй.
Дзяцінства і юнацтва Янкі Купалы прайшло ў вандраваннях па Міншчыне: бацька шукаў больш выгадных умоў арэнды. Маёнтак Юзафова на Барысаўшчыне, Косіна на Лагойшчыне, Сенніца ў Мінскім павеце — такая геаграфія блукання Луцэвічаў у пошуках лепшай долі. А потым быў яшчэ Мінск, фальваркі Прудзішча і Селішча на Міншчыне і іншыя мясціны цэнтральнай Беларусі.
Янка Купала скончыў Бяларуцкае народнае вучылішча, вучыўся ў Пецярбургу і ў Маскве. Працаваў хатнім настаўнікам, пісарам, прыказчыкам, на броварах у маёнтках. Супрацоўнічаў у віленскіх выданнях, быў рэдактарам газеты "Наша ніва". У 1916 годзе прызваны ў армію, служыў у Мінску, Полацку. Смаленску. 3 1919 года жыў у Мінску. Удзельнічаў у стварэнні БДУ, АН БССР, нацыянальнага тэатра, выдавецтваў; актыўны дзеяч літаратурна-грамадскага і культурна-мастацкага жыцця рэспублікі. У Айчынную вайну знаходзіўся ў Маскве, потым у пас. Пячышча каля Казані. Трагічна загінуў у Маскве. Урна з прахам Перавезена ў Мінск у 1962 годзе.

(1838—1864)

Рэвалюцыянер-дэмакрат, публіцыст і паэт Канстанцін Вікенцій Сямёнавіч Каліноўскі нарадзіўся ў вёсцы Мастаўляны пад Беластокам. Паходзіў са шляхецкага роду Каліноўскіх герба «Калінава», які паводле пісьмовых крыніц вядомы з XVII ст. Продкі Каліноўскага амаль сто гадоў валодалі маёнткам Калінава. Пасля продажу маёнтка ў 1836 г. бацька будучага кіраўніка паўстання заснаваў у Мастаўлянах ткацкую фабрыку, у 1849 г. набыў фальварак Якушоўка паблізу мястэчка Свіслач Ваўкавыскага павета. Там прайшло дзяцінства Кастуся.

1895-1938

Леапольд Іванавіч Родзевіч нарадзіўся 12 чэрвеня 1895 г. у фальварку Кур'янаўшчына Вілейскага павета Віленскай губерні (цяпер – Лагойскі раён Мінскай вобласці) у сям'і збяднелага шляхціца. Родзевічы мелі чатыры валокі зямлі, але не абраблялі яе ўсю самі, а здавалі ў арэнду «запашнікам», як у тутэйшых мясцінах называлі арандатараў. Лёля (так ласкава называла Леапольда маці) рос пятым, апошнім, дзіцём у сям'і. Перад ім у Яна і Гелены (у дзявоцтве Яноўскай) Родзевічаў нарадзіліся Яніна, Ядвіга, Чэслаў і Марыя. Сям'я была каталіцкая, мела шмат польскіх кніг, але разам з тым не цуралася беларускай мовы і сваёй роднай культуры. Леапольд, як падае са слоў старэйшай сястры пісьменніка Яніны вядомая польская даследчыца беларускай і польскай палітычнай гісторыі А. Бергман1, меў з дзяцінства скрытны характар, любіў адзіноту і па гэтай прычыне часта хаваўся ад сям'і, каб пабыць сам-насам. З задавальненнем чытаў, добра маляваў, любіў забаўляць малых дзетак і мог гадзінамі слухаць песні, казкі, розныя гісторыі, што спявалі і расказвалі маці з бабуляй. Леапольд вельмі любіў сваю маці, быў падобны на яе з выгляду. Любай матулі ён прысвяціў свой першы паэтычны зборнік.
Першай сур'ёзнай жыццёвай прыступкай стала для Л. Родзевіча паспяховае заканчэнне пачатковай школы ў мястэчку Крайск (адсюль, відаць, і адзін са шматлікіх яго псеўданімаў – Крайскі). Затым будучы пісьменнік падаўся ў Вілейку, дзе працягваў вучобу ў гарадскім вучылішчы. Там, дарэчы, ужо займаўся і старэйшы брат Л. Родзевіча – Чэслаў. Вучнем Леапольд Родзевіч быў здольным, цікавіўся ўсім, хоць больш схіляўся да навук гуманітарных у адрозненне ад Чэслава, які цягнуўся да тэхнікі і прыродазнаўства.

25-09-2016, 14:05

Максім Гарэцкі

Максім Іванавіч Гарэцкі нарадзіўся на Магілёўшчыне 18 лютага 1893 г. у невялічкай беларускай вёсачцы Малая Багацькаўка на Мсціслаўшчыне ў мнагадзетнай сям’і селяніна Івана Гарэцкага. Бацька служыў панам, маці не цуралася любой вясковай работы.
Максім Гарэцкі закончыў пачатковую школу граматы ў вёсцы Вялікая Багацькаўка, царкоўна-прыходскую ў Вольшы. Увосень 1908 г. прыехаў у Горкі, а праз год, пасля занятак з рэпетытарам, паступіў у Горы-Горацкае каморніцка-агранамічнае вучылішча, хаця конкурс быў велізарны: толькі 25 месцаў пры 400 заявах.
Захапленне творчасцю беларускіх дэмакратычных пісьменнікаў ХІХ-ХХ ст. з цягам часу разбудзіла ў юнака прагу да самастойнай літаратурнай працы, якая пачалася з невялікіх нататак, допісаў, а потым фельетонаў, што друкаваліся на старонках "Нашай нівы" за подпісамі "М.Б.", "Беларус", "М. Беларус". У Горках у канцы 1912 г. М. Гарэцкі напісаў сваё першае апавяданне "У лазні", якое было надрукавана 26 студзеня 1913 г. у газеце "Наша ніва" пад псеўданімам "Максім Беларус". Пад тым жа псеўданімам у гады вучобы ён надрукаваў шэраг нататкаў, апавяданне "Стогны душы", драматычны абразок "Атрута". Поўнасцю сваё сапраўднае прозвішча аўтар паставіў толькі на кнізе "Рунь", якая была выдадзена ў 1914 годзе.
Улетку 1913 г. Максім Гарэцкі закончыў навучанне ў каморніцка-агранамічным вучылішчы, атрымаўшы званне прыватнага каморніка-агранома, і паехаў на службу ў Віленскую губерню. У гэты пэрыяд ён напісаў: драматычную аповесць "Антон", у якой адным з першых у нацыянальнай літаратуры расказаў жорсткую праўду пра беларуса — нашага земляка ў штодзённым быцці, а таксама артыкулы "Наш тэатр" і "Развагі і думкі", у якіх выявіў сябе як тэарэтык, публіцыст, зацікаўлены праблемамі развіцця нацыянальнай культуры, мовы, тэатра.

25-09-2016, 14:05

Міхась Зарэцкі

"Падкрэслена элегантны, акуратны, пачынаючы ад абмотак і канчаючы тугім рамянём і яркімі нашыўкамі на пятліцах гімнасцёркі... Тонкі, высокі і стройны... Гаворыць ён весела, ахвоча слухае чужую гаворку, трохі ўгнуўшы галаву, пільна гледзячы ў вочы, але тут жа паспее павярнуцца, каб з некім павітацца, усміхнуцца яму, кіўнуць галавою.
Стрыманасць і непасрэднасць як бы вечна ваююць у ім. Ваюе і другое: то халодны, то цёплы тон шэрых воч, то строгія, рэзкія лініі поўных губ, то мяккая і даверлівая ўсмешка на іх", — такім убачыў упершыню на з'ездзе "Маладняка" пісьменнік Янка Скрыган Міхася Зарэцкага і так апісаў гэтую сустрэчу пазней у сваіх успамінах.

25-09-2016, 14:05

Міхась Чарот

Міхась Чарот (сапраўднае прозвішча — Міхаіл Сымонавіч Кудзелька) нарадзіўся 7 лістапада 1896 г. у вёсцы Рудзенск Ігуменскага павета Мінскай губерні (цяпер Пухавіцкі раён Мінскай вобласці) у сям'і малазямельных сялян.
Пасільная праца на гаспадарцы ў гады дзяцінства спалучалася для будучага паэта з пачаткамі вучобы: першую адукацыю атрымаў у наёмнага так званага «дарэктара», потым скончыў двух-класную пачатковую школу, а ў 1913 г. паступіў у Маладзечанскую настаўніцкую семінарыю. У гады першай сусветнай вайны семінарыя эвакуіравалася ў Смаленск. Тут прайшлі два апошнія гады навучання Міхася Чарота, калі ён быў ужо не «свавольнікам», а за паспяховае навучанне пераведзены ў лік стыпендыятаў.
Семінарыю Міхась Чарот закончыў у 1917 г., але настаўнічаць яму не давялося: быў мабілізаваны ў армію. Служыў афіцэрам запаснога палка ў г. Кузнецку, там намагаўся разам з іншымі афіцэрамі-беларусамі стварыць беларускі гурток. Вясною 1918 г. Міхась Чарот вярнуўся ў Мінск, пачаў настаўнічаць у беларускай школе, паступіў на вучобу ў педагагічны інстытут. У гэты ж час ён далучыўся да культурна-нацыянальнага жыцця: маючы прыгожы барытон, спяваў у хоры В. Тэраўскага пры «Беларускай хатцы», стаў старшынёй тэатральнага гуртка «Маладзік». Бурныя палітычныя падзеі таго часу не далі магчымасці засяродзіцца на вучобе і настаўніцкай працы. Трэба было бараніць Бацькаўшчыну са зброяй у руках, і Міхась Чарот у 1919 г. спрабуе ўступіць у Беларускае войска, якое стваралася пры Беларускім нацыянальным камітэце, што існаваў як выканаўчы орган Усебеларускага з'езда 1917 г. Гэта быў час польскай акупацыі на Беларусі, і Міхась Чарот быў у шэрагах барацьбітоў за нацыянальнае вызваленне, што ў далейшым знойдзе водгук шмат у якіх яго паэтычных творах.

25-09-2016, 14:04

Ніл Гілевіч

Ніл Гілевіч нарадзіўся 30 верасня 1931 года ў вёсцы Слабада Лагойскага раёна Мінскай вобласці. "Продкі мае, прадзеды, дзяды і па бацькавай, і па матчынай лініі, наколькі глыбока ўдалося прасачыць іх родавыя карані — тутэйшыя — з Гаеншчыны (ад назвы ракі Гайна, што бярэ выток на Лагойшчыне)", —прыгадваў паэт у сваёй радаслоўнай. У вялікай і дружнай сям'і яго бацькоў Сымона Пятровіча і Кацярыны Мікалаеўны было дзесяць дзяцей, двое з якіх памерлі ў маленстве. Усе яны рана далучаліся да працы, дапамагаючы маці па гаспадарцы, па дагляду малодшых дзяцей. Маці, па ўспамінах Ніла Гілевіча, была непісьменная, але "розуму жывога і кемнага", таму вельмі хацела, каб набылі адукацыю яе сыны і дочкі, і рабіла дзеля гэтага ўсё, што магла. Вялікі ўплыў на фарміраванне будучага паэта аказаў яго дзед па маці Мікалай Давыдавіч — "энергічны, гаваркі, часам грубаваты на слова" вясковы музыка, які іграў на гармоніку на вечарынках і вяселлях усяе Лагойшчыны. Падчас Другой сусветнай вайны ў дзеда адкрыўся яшчэ адзін талент — варажбіта на картах. "Амаль не кожны дзень прыходзілі да яго вясковыя жанчыны — маткі, жонкі, сёстры, нявесты забраных на вайну мужчын і хлопцаў — з просьбай паваражыць аб іх невядомым лёсе... Жывая, вобразная, дасціпная мова дзеда ўражвала мяне не толькі ў яго варажбіцкіх імправізацыях, — прыгадвае Ніл Гілевіч, — а і ў звычайных паўсядзённых размовах з людзьмі...". Праз шмат гадоў паэт зразумеў і належным чынам ацаніў і яго варажбіцкія выдумкі, якія былі так патрэбныя для падтрымкі надзеі ў асірацелых жанчын.
25-09-2016, 14:04

Рыгор Крушына

1907-1979

Рыгор Крушына (сапраўднае імя Рыгор Казак) — паэт, празаік, крытык. Як празаік выступаў пад псеўданімам Кастусь Рамановіч.
Нарадзіўся ў 1907 г. у Вільні. Паходзіць з сям'і паштовага служачага, дзяцінства праходзіла ў Вільні і на Случчыне (вёска Еўлічы). Скончыў Мінскі Белпедтэхнікум, дзе пачаў пісаць і друкаваць вершы, стаў членам "Маладняка", скончыў Маскоўскі інстытут кінематаграфіі. Да вайны выдаў зборнікі вершаў: "Разгон" (у сааўтарстве), "Паэзія чырвонаармейца", падрыхтаваў трэці — "Шкумат пачуцця". Для ранняга перыяду творчасці Рыгора Крушыны характэрна, што ён, як і іншыя савецкія пісьменнікі, пісаў вершы на дазволеныя ідэалагічнай цэнзурай тэмы, з адпаведным пафасам, і сёння яны ўспрымаюцца як звычайная даніна часу. У гады вайны жыў у Мінску, друкаваўся ў "Беларускай газеце", "Беларускім работніку", "Раніцы". З 1944 г. — на выгнанні, жыў у Германіі, а потым у ЗША.

Сяргей Іванавіч Грахоўскі – паэт, празаік, перакладчык, публіцыст, крытык – адзін з тых, чый жыццёвы шлях быў азмрочаны дзесяцігоддзямі сталінскага ГУЛагу. Творчасць гэтага таленавітага паэта, а быў ён найперш паэт, вызначаецца ў беларускай літаратуры незвычайна плённымі і важкімі мастацкімі дасягненнямі ў самых розных жанрах, прыцягвае ўвагу гуманістычнай скіраванасцю, шчырым лірызмам і моцным публіцыстычным пафасам.
Нарадзіўся будучы пісьменнік 25 верасня 1913 года ў мястэчку Нобель Пінскага павету Мінскай губерні (цяпер Зарэчнянскі раён Ровенскай вобласці, Украіна) у сялянскай сям'і. У 1914 г. разам з бацькамі пераехаў у мястэчка Глуск на Магілеўшчыне. У 1930 г. пачаў працаваць рабочым на Бабруйскім дрэваапрацоўчым камбінаце. У 1931-1932 гг. працаваў карэктарам у Дзяржвыдавецтве БССР, у газеце "Чырвоная змена". Скончыў газетна-выдавецкае аддзяленне літаратурнага факультэту Мінскага педагагічнага інстытута (1935), працаваў рэдактарам на Беларускім радыё, выкладчыкам літаратуры на рабфаку пры БДУ.

25-09-2016, 14:03

Уладзімір Жылка

Нарадзіўся Уладзімір Жылка 27.05.1900 г. ў вёсцы Макашы, непадалёк ад станцыі Гарадзея – апошняга чыгуначнага пункта на шляху ад Мінска да Нясвіжа. Школы ў Макашах не было. Вучыўся спачатку дома, потым у царкоўнапрыходскай школе ў Гарадзеі, скончыў гарадское вучылішча ў Міры. У 1916-1917 гг. з сям'ёй (як бежанцы) апынуўся ў Тульскай губерні, дзе скончыў 3 класы Багародзіцкага агранамічнага вучылішча. Вершы (на рускай мове) Уладзімір Жылка пачаў пісаць падчас вучобы ў вучылішчы. У сакавіку 1917 г. вярнуўся разам з бацькам у Мінск, стаў навучэнцам сельскагаспадарчай школы. У 1918 г. напісаў свой першы беларускі верш «Покліч». У кастрычніку 1919 г. - сакавіку 1920 г. працаваў настаўнікам 21-й Мінскай беларускай пачатковай школы. Захварэўшы ў галодным Мінску на сухоты, вясной 1920 г. прайшоў курс лячэння, пасля чаго бацькі паслалі яго далечвацца ў Клецішча, што на Случчыне, да стрыечнага брата Волеся, які гаспадарыў у хаце дзеда Восіпа. Потым перабраўся да матчынай радні ў Падлессе, дзе рыжская мяжа аддзяліла яго ад Мінска. Тут Уладзімір Жылка затрымаўся на болей, адчуваў сябе як дома, менавіта тут ён акрыяў душою, мог пасядзець над кнігамі любімых паэтаў – Лермантава, Міцкевіча, Ібсена. Пераклады іх твораў умацоўвалі адчуванне сэнсу жыцця. Думаў пра будучыню Беларусі. Адзін з вершаў так і назваў – "Беларусь". А калі Падлессе ў выніку падзелу Беларусі ў 1921 годзе апынулася ў складзе Польшчы, паэт пераехаў у Вільню. Як у свой час Максім Багдановіч, Уладзімір Жылка быў зачараваны хараством Вільні. Сустрэча з жывой гісторыяй ускалыхвае душу паэта, дух рамантыкі ахінае яго творы. Вершы віленскага перыяду амаль усюды маюць галоўным матывам развагі пра радзіму, яе мінулае і будучыню. Тэма Беларусі, Крывіі – так іншы раз паэт называе родны край – займае сталае месца ў паэзіі Уладзіміра Жылкі. Тэрмін "каханне" паэт ужывае не толькі ў далучэнні да дзяўчыны, жанчыны, а і ў выяўленні пачуццяў да роднага краю. Паэт свядома лічыў сябе паслядоўнікам Максіма Багдановіча, паэтам "вечнай красы".