Прытча пра доктара, якога тройчы выклікалі ў раён. І кожны раз " зычлівы чалавек у строгай форме" настойліва прапаноўваў доктару зброю — наган. І даводзіў, што " ў нас тут неспакойна, страляюць", што з наганам " будзе спакайней": "Наган — сябра чалавека. Абароніць ад любога. Усяго толькі націсніце на курок…".
Доктар як мог тройчы адмаўляўся ад зброі. Даводзіў, што яго ворагі — хваробы, мікробы, бацылы, вірусы, з якімі патронамі змагацца немагчыма. Другі раз ён даводзіў " чалавеку ў форме", што " зброя — гэта заўсёды громаадвод: яна прыцягвае да сябе зброю", бо куля шукае кулю.
Двойчы трое ўзброеных бандытаў у " густым і цёмным лесе " абшуквалі доктара, калі ён вяртаўся з раёна ў вёску, дзе знаходзіўся яго фельчарска-акушэрскі пункт. Не знайшоўшы зброі, бандыты злаваліся, але адпускалі яго, папярэдзіўшы, каб нікому пра гэта не расказваў.
Трэці раз, абшукваючы доктара, старшы бандыт раззлаваўся: "І на гэты раз не ўзяў, сволач!" Прысуд быў кароткі : у расход.

Як пайшло ў бедняка ўсё навыкрут,
Так ідзе і ідзе перакрутам.
Што ні хоча – яму не ўдаецца,
Што ні робіць – ніяк не выходзіць:
На палетку – ані каласочка,
А дзяцей – быццам тога гароху.
Ад цямна да цямна ён гарбуе,
Спаць жа вечна кладзецца галодны.
Раз вяртаўся з чужога ён поля
I ля самае хаты успомніў,

Шануйце зямлю нашу ўвесну,
Што ўся аддалася сяўбе.
Як ёй жывецца, балеснай,
Семя прыняўшы ў сябе?

Шкадуйце зямлюсю ўлетку –
Цяжарныя хлебам палі.
А ўсё, што з надзеяю гэткай,
Хіба зневажалі калі?!

У кожнага чалавека, які мусіць жыць на зямлі, павінна быць свая хата.
У яго ж ніколі не было сваёй хаты.
У кожнага чалавека павінна быць свая жанчына, якая б кахала яго,
і свая сям’я, якая б радавала яго.
У яго ж не было ні сваёй жанчыны, ні сваёй сям’і.
У кожнага чалавека, які хоча назаўсёды астацца сярод жывых,
павінны быць свае дзеці.
У яго ж не было сваіх дзяцей.
Кожнаму чалавеку, здаецца, наканавана мець харошых і шчырых сяброў.
Сябры ў яго, праўда, былі. Але яшчэ болей было ворагаў.
Усё жыццё ён шукаў сяброў, а знаходзіў часцей за ўсё ворагаў.
Кожны чалавек нараджаецца вольны і шчаслівы.

Людзі ішлі неяк нязвычна — быццам плылі ў вадзе ці, наадварот, рухаліся ў беспаветранай прасторы, у бязважкасці. Яны асцярожна, як сляпыя, ставілі на зямлю ногі, кіраваліся па дарозе няспешна, абачліва, выстаўляючы перад сабою рукі, сустракаліся імі, дакраналіся далонямі, пальцамі, разыходзіліся, каб неўзабаве зноў сустрэцца, толькі ўжо з іншымі далонямі і іншымі пальцамі.
Ішлі павольна, не спяшаючыся, але, нягледзячы на гэта, рух іхні быў вельмі упэўнены і перакананы.
Ён таксама выставіў перад сабою руку, і нібыта і сам нічога не бачыць, нібыта і сам шукае чужой далоні, пайшоў да іх у натоўп, пачаў гэтак жа, як і яны, мацаць перад сабою паветра. Але дзіва — ягоная рука ніяк не магла сустрэцца ні з якою іншаю: тыя далікатна абыходзілі яе, абміналі, ухіляліся ад дотыку, і яму нават здавалася, што нейкая невядомая сіла настойліва распіхвае, адштурхоўвае іх у розныя бакі. Самі людзі таксама рухаліся вельмі лёгка, суладна і акуратна — ні з кім ён не сутыкнуўся, ніхто не наступіў на ногі: у такім натоўпе людзі не заміналі яму, і ён ішоў, нібыта у пустаце, нібыта быў адзін на усёй гэтай тлумнай дарозе.

Спяць у снарадах,
Спавітыя белаю, як сама смерць,
Сталлю,
Пакручастыя віхры,
Аглушальныя грамы,
Пажары, вулканы і землетрасенні...

Спяць чалавечыя крыкі,
Спяць адкрытыя вочы,
Спяць бяссонныя месяцы,
Спяць сусветныя жахі
Ва ўпакоўцы сталёвай...

Не будзіце іх, людзі!

Зямля!
Напаўняй свае соты —
Лугі і палі —
Гулам работы,
Пахам раллі
I потам.

Час медазбору
Трывожыць дзень.
У ячэях палёў тваіх
Скора
Чалавек загудзе.

Прабачце, даўнія стагоддзі,
Што патрывожыў я ваш пыл,
Што, абмінуўшы змрок магіл,
На веча вашае прыводзіў
Сваіх сяброў – з той далячыні,
Што светла мроілася вам,
Што вашым снілася сынам,
Як сніцца лета ў зімняй стыні.
Мы пасядзелі,
як схацелі,
Пагаварылі,
як змаглі.

У апошні час тут жыў адзін толькі Хатнічак.
А кажуць, што хату забрала з сабою бабка Яснея. Прыйшла пасля смерці і забрала.
Дзіўна так...
Усё жалеза, якое было і ў хаце, і на панадворку, вызваліў агонь. Ад дрэва вызваліў — дрэва да гэтага моцна трымала яго ў сабе, каля сябе, пры сабе і змушала працаваць. I здавалася, што гэты прымус вечны: зломіцца ці то згніе ручка ў малатка — новую зробяць. А тут усё тое, за што браліся чалавечыя рукі, што грэлі чалавечыя далоні, што шліфавалі чалавечыя мазалі, згарэла, агаліўшы адно жалеза — вунь колькі гэтага дабра валяецца на папялішчы! Быццам толькі яно адно і было ў жывой хаце.
Лапата, удзяўбнутая ў зямлю, тырчыць — яна і сама ўжо не помніць, навошта яе ўдзяўбнулі, калі яе ўдзяўбнулі, так даўно гэта было,— а цаўя няма: згарэла, як і трава, што колькі ўжо гадоў у рост чалавека падымалася, зелянела, жоўкла і ссыхала на падворышчы.
Сякера ляжыць на попеле — тапарышча згарэла, калода, у якую яна была ўдзяўбнутая, згарэла, а тапор, загартаваны ў агні да чырвані, ляжыць сабе, як і ляжаў да гэтага, і толькі вецер лётае сюды-туды праз вызваленую адтуліну, чапляючыся за жалезны клін, які яшчэ гаспадаром быў убіты ў тапарышча — каб не звальвалася сякера.
Каса ляжыць на вілах — не верыцца, што яе некалі так паклалі. Хутчэй за ўсё яна вісела недзе ў падстрэшшы, а агонь яе скінуў доле. Каса ёсць, банька ёсць, а касільна няма.

Ойча наш, калі ты ёсць на нябёсах!
Два браты і сястра з нетутэйшымі імёнамі –
Катаклізм, Апакаліпсіс і Катастрофа – нецярпліва, прагна
ўглядаюцца ў тутэйшую зямлю і ласкава гладзяць па
раскудлачаных валасах сваю нашчадніцу, спадкаемніцу,
якая, ці чуеце, мае такое ўжо тутэйшае імя – Бяда.
А цялятка было такое чысценькае.
А траўка, на якой яно падбрыквала, такая зялёненькая.
А сонейка, якое спяліла іх, такое ласкавае.
А ветрык, які гуляў з цяляткам, такі ўжо ахайны.
А кароўка Святоха, ад якой яно нарадзілася, такая здаровенькая.
А яны яго не прымаюць – кажуць, што цялятка бруднае.
«Самі вы брудныя, нячысцікі, – злуецца бабка Параска. –
I душою, і целам брудныя».


Назад Вперед
Наверх