7-10-2020, 13:35
Уладзімір Жылка. Аналіз творчасці
Нарадзіўся 27 мая 1900 г. у вёсцы Макашы Нясвіжскага раёна ў сялянскай сям'і. Скончыўшы гарадское вучылішча ў Міры, вучыўся ў Вагародзіцкім агранамічным вучылішчы Тульскай губерні, працаваў аграномам у дзяржаўным маёнтку пад Мінскам. Пасля вучыўся ў беларускай гімназіі ў Дзвінску, а ў лютым 1923 г. выехаў на вучобу ў Чэхію, дзе быў залічаны на гісторыка-філалагічны факультэт Карлава універсітэта ў Празе. У гады вучобы быў адным з ініцыятараў утварэння Арганізацыі беларускага прагрэсіўнага студэнцтва, прымаў удзел у выданні часопіса «Перавясла», рэдагаваў часопіс «Прамень», быў дэлегатам еўрапейскага з'езду студэнтаў у Варшаве. У 1926 г. як рэдактар часопіса «Прамень» прыехаў у Мінск для ўдзелу ў навуковай канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу. Неўзабаве прыняў савецкае грамадзянства, працаваў у рэдакцыі газеты «Зеязда», выкладаў беларускую літаратуру ў музычным тэхнікуме. 18 ліпеня 1930 г. быў арыштаваны, абвінавачаны як нацдэм па справе «Саюза вызвалення Беларусі» і высланы тэрмінам на 5 гадоў у горад Уржум Кіраўскай вобласці, дзе і памёр ад сухотаў.
Хто мужны, хто смелы, хто дужы,
Хто цэлем працят залатым,
Над тым неўладарныя сцюжы
I лёс нсўладарны над тым!..
У. Жылка
Першы верш У. Жылкі «Не плач, не плач па сыну, маці...» напісаны ў 1918 г. (апублікаваны ў 1920 г.), калі хворы паэт выехаў з галоднага Мінска да бацькавай радні. У ім аўтар сцвярджае, што сыны павінны быць у першых радах змагароў за разняволенне, там, «дзе б'ецца кажны за волю новую без слёз, за лепшы Бацькаўшчыны лёс». Такім жа паводле духу і рэвалюцыйнага пафасу з'яўляецца і другі верш паэта «Пад штандар бел-чырвона-белы...». Нагадваючы гераічныя часы Усяслава і Альгерда, аўтар заклікае храбрых ваякаў гуртавацца «пад штандар бел-чырвона-белы».
Паэт рамантычнага складу, У. Жылка ў сімвалічных вобразах паэтызаваў служэнне Бацькаўшчыне, змаганне за яе лепшую будучыню. Яго хвалявала становішча і далейшы лёс Айчыны ў цяжкія для яе 20-я гг. У вершы «Віхор» аўтар паказвае абуджэнне беларускага народа і яго імклівы непераможны рух да свайго гістарычнага самасцвярджэння:
Грыміць, гудзс ўсё нсдарэчнае,
Штораз віхор гучней, прудчэй.
Услухайся, паймі адвечнае —
I гімны вырвуцца з грудзей.
Пара, пара даэнацца, зверыцца
Сваіх магутных сонпых сіл!
Адважны, хто спыніць намсрыцца
Размах жывдя 1 творчы пыл...
Праўда, не зусім акрэсленымі ўяўляюцца паэту шляхі, якія прывядуць да незалежнасці: «Дзе йдзем? I дзе капцы канцовыя? Дзе ходу нашаму мяжа?..»
Блізкімі да гэтага верша па пафасе і тэматыцы з'яўляюцца вершы «Мы любім даўнія паданні...» і «Ізноў пытанні...». У іх таксама няма адказу на пытанне аб шляхах выхаду з няволі. У радках верша «Іаноў пытанні...» чуецца знітаванасць лірычнага героя з нявольным краем, патрыятычная адданасць яму:
Іэноў пытанні... 8 глуму,
3 бяды ўстаюць ў кляцьбе.
I не магу не думаць,
Край родны, аб Табс.
Дазнаў кахання й ыушу
Дэяліці лёс благі,
I энак кладуць на душу
Таае мне ланцугі.
Я звону 1х цяжкому
Склаў песню не адну —
I не аддам нікому
За ўсякую цану.
У творах У. Жылкі назіраецца арыентацыя на класічныя формы еўрапейскай паэзіі, на традыцыі філасофскай лірыкі М. Багдановіча. Так, верш «Палімпсест», які пераклікаецца з багдановічаўскімі «Перапісчыкам», «Летапісцам», «Кнігай», можнаназваць сімвалам нацыянальнага адраджэння. Як палімпсесту (старажытнаму сцёртаму рукапісу, сэнс якога «пайме не кожны») патрэбна ачышчэнне ад пылу і наліплага бруду, так і краіне з яе «багаццем і хараством прыроды» неабходна ачышчэнне ад «вяковага бруду паганага», адраджэнне сваёй гісторыі («прошласці слаўнай»), сваіх каранёў і вытокаў.
Верш «Меч» па форме (ён з'яўляецца санетам) і змесце нагадвае «Паміж пяскоў Егіпецкай зямлі...» М. Багдановіча. Знойдзены ў зямлі меч -з'яўляецца ў вершы не толькі сімвалам былой славы, але і сімвалам адзінства, непераможнасці ў барацьбе з новымі чужынцамі:
I вось няма нясмеласці, разваг.
Для сэрца вернага — чужынцам страх:
Радзімы схоў вартуйце, маткі, сёстры!
Я з грамадой іду па шчасце нам.
Мой меч эіхціць непераможны, востры.
Змагуся сам — дык сотням перадамі
У творчасці У. Жылкі, не ацэненай пры жыцці належным чынам, нямала разважанняў аб лёсе чалавека і яго прызначэнні на Зямлі. У час грозных бітваў чалавек павінен быць свабодалюбівым, непакорным, з бунтарскім духам, з усведамленнем сваёй чалавечай годнасці. Толькі тады магчыма перамога. «Лепш быць пакутнікам, жабраком, чым рабом», — сцвярджае паэт у вершы «Ляпей жабрачы лёс»:
Ляпей жабрачы лёс,
У рукі кій, за плсчы торба;
Ляцей страха нябёс,
Бясконцы шлях і ліры корба;
Ляпей чужыны эоль,
Сцякаць ад чорнай працы потам;
Ляней, не змогшы боль,
Сканаць самотнаму пад плотам —
Але не лёс раба...
Такая ж думка выказваецца і ў вершы «Праметэй». Вобраа Праметэя надзелены рысамі гордага змагара. Ён, нягледзячы на свае пакуты і прыніжэнні, што церпіць ад Зеўса, не можа скарыцца: «3 гордых вуснаў не вылеціць стогні Пакарацца, хіліцца не мне!» Гэты верш, на думку I. Багдановіч, «можа ўспрымацца як сімвал зняволенага і раскрыжаванага роднага Краю, які зазнаў на сабе «магутны, няправедны» прымус».
Пра былую веліч і славу краіны, калі яе сталіцай была Вільня, вядзецца размова ў «Вершах аб Вільні». Твор прасякнуты настальгіяй па мінуўшчыне, калі Вільня была канкрэтным сведчаннем волі, росквіту і духоўнасці, кансалідуючым сімвалам вызваленчых ідэй беларускага народа. Лірычны герой вершаў называе горад крывіцкай Меккай, местам родным, любым. I таму зразумелым становіцца жаданне паэта быць пахаваным пасля смерці толькі ў Вільні. Уяўленнем свайго сімвалічнага пахавання «на могілках зацішных Росы» заканчваецца апошні твор У. Жылкі — паэма «Тэстамент».
Творы тыпу жылкаўскага «Тэстаменту» вядомы ў беларускай літаратуры з даўніх часоў (гл. «Дыярыуш» Афанасія Філіповіча, «Пісьмо з-пад шыбеніцы» К. Каліноўскага). Па складзе паэма лічыцца аўтабіяграфічнай, філасофска-медытатыўнай. У цэнтры яе лірычны герой, у спавядальным маналогу якога — роздум над сваім лёсам, над прызначэннем творцы наогул. Аўтар як бы апраўдвае паэта (песняра і змагара) за міжвольныя грахі, якія ён мог дапусціць на цяжкім жыццёвым шляху. Грахі гэтыя зямныя, чала-. вечыя, і людзі змогуць знайсці ім вялікадушнае апраўданне, бо паэт заўсёды імкнуўся захаваць у сабе вышыню чалавечага духу. Асэнсоўваючы свой жыццёвы і творчы шлях, паэт сцвярджае агульначалавечыя прынцыпы жыцця:
На зломе дзвюх эпох злавесным,
У неспрыяльным ветры злым
Сваё жыцце прайшоў я чэсна:
Пясняр, змагар, бядняк праз век,—
Быў перш за ўсё я чалавек.
Складаючы апафеоз зямлі, радзіме, працоўнаму чалавеку, паэт хоча пакінуць нашчадкам прыгожую, квітнеючую, плодную дабром і хараством зямлю:
Спявай, зямля, упіся сонцам,
Лбмыйся чэрвеньскім дажджом,
Расці, цвіці, красуй бясконца,
Пладоў, эярнят насып каўшом,
Уцсхай будзь маёй старонцы.
Дары красой, дары дабромі
Вітай, Цябе у сіле поўнай
Я аддаю сям'1 працоўнай.
Хто мужны, хто смелы, хто дужы,
Хто цэлем працят залатым,
Над тым неўладарныя сцюжы
I лёс нсўладарны над тым!..
У. Жылка
Першы верш У. Жылкі «Не плач, не плач па сыну, маці...» напісаны ў 1918 г. (апублікаваны ў 1920 г.), калі хворы паэт выехаў з галоднага Мінска да бацькавай радні. У ім аўтар сцвярджае, што сыны павінны быць у першых радах змагароў за разняволенне, там, «дзе б'ецца кажны за волю новую без слёз, за лепшы Бацькаўшчыны лёс». Такім жа паводле духу і рэвалюцыйнага пафасу з'яўляецца і другі верш паэта «Пад штандар бел-чырвона-белы...». Нагадваючы гераічныя часы Усяслава і Альгерда, аўтар заклікае храбрых ваякаў гуртавацца «пад штандар бел-чырвона-белы».
Паэт рамантычнага складу, У. Жылка ў сімвалічных вобразах паэтызаваў служэнне Бацькаўшчыне, змаганне за яе лепшую будучыню. Яго хвалявала становішча і далейшы лёс Айчыны ў цяжкія для яе 20-я гг. У вершы «Віхор» аўтар паказвае абуджэнне беларускага народа і яго імклівы непераможны рух да свайго гістарычнага самасцвярджэння:
Грыміць, гудзс ўсё нсдарэчнае,
Штораз віхор гучней, прудчэй.
Услухайся, паймі адвечнае —
I гімны вырвуцца з грудзей.
Пара, пара даэнацца, зверыцца
Сваіх магутных сонпых сіл!
Адважны, хто спыніць намсрыцца
Размах жывдя 1 творчы пыл...
Праўда, не зусім акрэсленымі ўяўляюцца паэту шляхі, якія прывядуць да незалежнасці: «Дзе йдзем? I дзе капцы канцовыя? Дзе ходу нашаму мяжа?..»
Блізкімі да гэтага верша па пафасе і тэматыцы з'яўляюцца вершы «Мы любім даўнія паданні...» і «Ізноў пытанні...». У іх таксама няма адказу на пытанне аб шляхах выхаду з няволі. У радках верша «Іаноў пытанні...» чуецца знітаванасць лірычнага героя з нявольным краем, патрыятычная адданасць яму:
Іэноў пытанні... 8 глуму,
3 бяды ўстаюць ў кляцьбе.
I не магу не думаць,
Край родны, аб Табс.
Дазнаў кахання й ыушу
Дэяліці лёс благі,
I энак кладуць на душу
Таае мне ланцугі.
Я звону 1х цяжкому
Склаў песню не адну —
I не аддам нікому
За ўсякую цану.
У творах У. Жылкі назіраецца арыентацыя на класічныя формы еўрапейскай паэзіі, на традыцыі філасофскай лірыкі М. Багдановіча. Так, верш «Палімпсест», які пераклікаецца з багдановічаўскімі «Перапісчыкам», «Летапісцам», «Кнігай», можнаназваць сімвалам нацыянальнага адраджэння. Як палімпсесту (старажытнаму сцёртаму рукапісу, сэнс якога «пайме не кожны») патрэбна ачышчэнне ад пылу і наліплага бруду, так і краіне з яе «багаццем і хараством прыроды» неабходна ачышчэнне ад «вяковага бруду паганага», адраджэнне сваёй гісторыі («прошласці слаўнай»), сваіх каранёў і вытокаў.
Верш «Меч» па форме (ён з'яўляецца санетам) і змесце нагадвае «Паміж пяскоў Егіпецкай зямлі...» М. Багдановіча. Знойдзены ў зямлі меч -з'яўляецца ў вершы не толькі сімвалам былой славы, але і сімвалам адзінства, непераможнасці ў барацьбе з новымі чужынцамі:
I вось няма нясмеласці, разваг.
Для сэрца вернага — чужынцам страх:
Радзімы схоў вартуйце, маткі, сёстры!
Я з грамадой іду па шчасце нам.
Мой меч эіхціць непераможны, востры.
Змагуся сам — дык сотням перадамі
У творчасці У. Жылкі, не ацэненай пры жыцці належным чынам, нямала разважанняў аб лёсе чалавека і яго прызначэнні на Зямлі. У час грозных бітваў чалавек павінен быць свабодалюбівым, непакорным, з бунтарскім духам, з усведамленнем сваёй чалавечай годнасці. Толькі тады магчыма перамога. «Лепш быць пакутнікам, жабраком, чым рабом», — сцвярджае паэт у вершы «Ляпей жабрачы лёс»:
Ляпей жабрачы лёс,
У рукі кій, за плсчы торба;
Ляцей страха нябёс,
Бясконцы шлях і ліры корба;
Ляпей чужыны эоль,
Сцякаць ад чорнай працы потам;
Ляней, не змогшы боль,
Сканаць самотнаму пад плотам —
Але не лёс раба...
Такая ж думка выказваецца і ў вершы «Праметэй». Вобраа Праметэя надзелены рысамі гордага змагара. Ён, нягледзячы на свае пакуты і прыніжэнні, што церпіць ад Зеўса, не можа скарыцца: «3 гордых вуснаў не вылеціць стогні Пакарацца, хіліцца не мне!» Гэты верш, на думку I. Багдановіч, «можа ўспрымацца як сімвал зняволенага і раскрыжаванага роднага Краю, які зазнаў на сабе «магутны, няправедны» прымус».
Пра былую веліч і славу краіны, калі яе сталіцай была Вільня, вядзецца размова ў «Вершах аб Вільні». Твор прасякнуты настальгіяй па мінуўшчыне, калі Вільня была канкрэтным сведчаннем волі, росквіту і духоўнасці, кансалідуючым сімвалам вызваленчых ідэй беларускага народа. Лірычны герой вершаў называе горад крывіцкай Меккай, местам родным, любым. I таму зразумелым становіцца жаданне паэта быць пахаваным пасля смерці толькі ў Вільні. Уяўленнем свайго сімвалічнага пахавання «на могілках зацішных Росы» заканчваецца апошні твор У. Жылкі — паэма «Тэстамент».
Творы тыпу жылкаўскага «Тэстаменту» вядомы ў беларускай літаратуры з даўніх часоў (гл. «Дыярыуш» Афанасія Філіповіча, «Пісьмо з-пад шыбеніцы» К. Каліноўскага). Па складзе паэма лічыцца аўтабіяграфічнай, філасофска-медытатыўнай. У цэнтры яе лірычны герой, у спавядальным маналогу якога — роздум над сваім лёсам, над прызначэннем творцы наогул. Аўтар як бы апраўдвае паэта (песняра і змагара) за міжвольныя грахі, якія ён мог дапусціць на цяжкім жыццёвым шляху. Грахі гэтыя зямныя, чала-. вечыя, і людзі змогуць знайсці ім вялікадушнае апраўданне, бо паэт заўсёды імкнуўся захаваць у сабе вышыню чалавечага духу. Асэнсоўваючы свой жыццёвы і творчы шлях, паэт сцвярджае агульначалавечыя прынцыпы жыцця:
На зломе дзвюх эпох злавесным,
У неспрыяльным ветры злым
Сваё жыцце прайшоў я чэсна:
Пясняр, змагар, бядняк праз век,—
Быў перш за ўсё я чалавек.
Складаючы апафеоз зямлі, радзіме, працоўнаму чалавеку, паэт хоча пакінуць нашчадкам прыгожую, квітнеючую, плодную дабром і хараством зямлю:
Спявай, зямля, упіся сонцам,
Лбмыйся чэрвеньскім дажджом,
Расці, цвіці, красуй бясконца,
Пладоў, эярнят насып каўшом,
Уцсхай будзь маёй старонцы.
Дары красой, дары дабромі
Вітай, Цябе у сіле поўнай
Я аддаю сям'1 працоўнай.
Уважаемый посетитель, Вы зашли на сайт как незарегистрированный пользователь.
Мы рекомендуем Вам зарегистрироваться либо войти на сайт под своим именем.
Мы рекомендуем Вам зарегистрироваться либо войти на сайт под своим именем.