7-11-2016, 00:07

А. Якімовіч. “Эльдарада просіць дапамогі” Кароткі змест

Той цёплы сакавіцкі дзень — першы дзень нашых школьных канікулаў — памятаю як сёння.

Зранку я пайшоў за вёску, на раку. Непрыкметнай тоненькай нітачкай цягнецца на карце наша рака. А мы ведалі, што тут і віры круцяць на паваротках, што ёсць і яміны-бухты трохметровай глыбіні, і брод. Ведалі, дзе пантоны ляжаць, засмоктаныя пяском. Тут у тысяча дзевяцьсот сорак чацвёртым годзе нашы салдаты перапраўляліся…

Тады, увесну, рэчка разлілася. Далёка-далёка, кіламетры на два, ажно да лесу, да самага хвойніку, зацішнага, парослага ядлоўцам, дзе так многа цёплых сунічных палянак!

Заклаўшы рукі за галаву, я ляжаў на высокім абрывістым беразе і глядзеў на хмаркі. Хмаркі, лёгкія пухнацікі, павольна праплывалі нада мною.

Я стараўся адгадаць, куды, у якую далеч яны плывуць. Думалася: а што, калі і я некалі недзе там, далёка, буду?

I соладка было на душы, і шчымліва.

Нечакана непадалёку пачуліся галасы:

— Андрэй, а мы цябе даўно шукаем!

— Марозік, растлумач ты ёй!..

Па беразе ішлі мае сябры — шасцікласнікі Міхась Кадыш і Наташа Весялуха.

— Марозік, — паўтарыў Міхась, падышоўшы бліжэй, — я болей не магу. Яна мяне да ікаўкі давяла.

Па-сапраўднаму маё прозвішча Мароз, але колькі памятаю, сябры заўжды клічуць мяне Марозікам. Напэўна, ім так болей падабаецца. I я зусім не крыўджуся на іх: прывык.

— Што вы не падзялілі? — пытаюся, прыўзняўшыся.

Наташа і Міхась праз дзень спрачаюцца. Міхась у нас фізікай захапляецца. Ён нават транзістарны прыёмнік сабраў. А вось літаратуру і мову не вельмі любіць. Кажа, што без літаратуры пражыве. Ен толькі тыя кнігі чытае, якія па праграме даюць. А Наташа сапраўдны філолаг. Яна і ў мовазнаўчым, і ў літаратурным гуртках займаецца. А яшчэ яна вялікая выдумшчыца. Неяк даказвала, што літаратурныя героі — гэта жывыя людзі, з якімі нават сябраваць можна. Вось якія ў мяне аднакласнікі. Не засумуеш з такімі.

Я ўстаў.

— Дык чаго спрачаецеся?

— Глупства яна выдумляе! — амаль не ў самае вуха закрычаў Міхась.

А Наташа:

— Сам ты глупства!

«Ну, зараз паб'юцца, — думаю. — Памірыць трэба».

— Цішэй, — паморшчыўся я. — У маіх вушах хутка перапонкі лопнуць.

Наташа, відаць, пакрыўдзілася, бо падцяла вусны і адвярнулася. Яшчэ гэтага мне не хапала! Прыйшлі, думкі перабілі ды яшчэ злуюцца. Цікава: чаго яны так спрачаюцца?

— Расказвай, — звяртаюся да Міхася.

— Вось гэтая разумніца, — паказаў пальцам Міхась, — даказвае, што недзе ёсць краіна Эльдарада.

— А ты не тыцкай пальцам, — абурылася Наташа. — У мяне імя ёсць.

— Міхась, не тыцкай пальцам, — папрасіў я.

— Яна даказвае, што ў Амерыцы ёсць Эльдарада — краіна золата і каштоўных камянёў,— зноў пачаў Міхась. — Іспанцы, заваявальнікі Амерыкі, думалі, што існуе такая краіна. Яны доўга шукалі яе. Золата ім хацелася. — Міхась махнуў рукою. — Ат, было б пра што гаварыць. Ты сам гісторыю вучыў, ведаеш, што няма такой краіны. Легенда гэта.

— Ёсць! — усклікнула Наташа. — Ёсць краіна Эльдарада.

Нарэшце я зразумеў, з-за чаго яны спрачаюцца… «Эльдарада… Краіна золата і каштоўных камянёў…» Правільна сказаў Міхась: няма такой краіны. Прагным іспанцам яна мроілася. Даўно навукай даказана, што няма. Нейкую пустую гаворку завялі. Відаць, разумеюць гэта. Але не хочуць адно аднаму саступаць. Найшла каса на камень. Абое рабое.

— Няма Эльдарада. Выдумка, — падтрымаў я Міхася.

Думаеце, пагадзілася са мною Наташа? Не. Кепска вы яе ведаеце.

— Ёсць! — яна ажно нагою тупнула. Ды якраз абцасам па маёй назе. Цяпер ужо я ўзлаваўся:

— Чаго ты па маіх нагах, як па асфальце, топчашся? Думаеш, не баліць?

А яна бровы насупіла. Быццам гэта я на яе нагу наступіў.

— Веcялуха, — кажа Міхась, — калі б была краіна Эльдарада, то яе даўно з космаса сфатаграфавалі б. З космаса любую макулінку можна сфатаграфаваць.

— У мяне імя ёсць. Я ўжо казала табе… Веcялуха, Весялуха… Яшчэ хлопчыкі называюцца. Я дакажу вам, што ёсць Эльдарада. Я…

Штосьці хацела сказаць Наташа, але Міхась перапыніў яе:

— Калі ты ўпэўнена, што ёсць, то хутчэй білет туды заказвай. На хуткі. На экспрэс. Толькі там цябе не бачылі.

У Наташы адразу і шчокі, і вушы пачырванелі.

— Вы ў мяне яшчэ прабачэння папросіце. Вы не ведаеце, што я знайшла. Папросіце! — крыкнула яна і, павярнуўшыся, пабегла ў вёску.

— Цяжка з дзяўчынкамі гаварыць, — сказаў Міхась.

— Асабліва з такімі,— дадаў я. Крышку пастаяўшы, мы пайшлі ў вёску.

Такі цудоўны настрой зранку быў, такі настрой! За некалькі хвілін Наташа сапсавала. А з-за чаго? З-за нейкага казачнага Эльдарада. Вось як бывае.



Бутэлечная пошта



Я прыйшоў дамоў і стаў пераглядаць свой «архіў». Вы не падумайце, што ў мяне ёсць нейкія старажытныя дакументы ці кнігі. Не. Я ўжо некалькі гадоў розныя артыкулы збіраю. З газет, з часопісаў вырэзваю. Канечне, не ўсе, а тыя, якія найболей даспадобы. Яшчэ ў чацвёртым классе пачаў іх збіраць. Проста так, для цікавасці. А пасля захапіўся. Так захапіўся, што нават асобныя папкі завёў. Гэткіх папак у маім «архіве» ажно пяць: «Вакол смеху», «Вакол свету», «Самае неверагоднае», «Фізіка і прырода», «Прырода і мы».

Думаеце, чаму да мяне Наташа і Міхась прыбеглі? Яны бачылі мае папкі, ведаюць, што чытаю артыкулы, што таксама сёе-тое кумекаю. І цяпер я гэтыя папкі дастаў, каб пра Эльдарада што-небудзь прачытаць. Адчуваў: сённяшняя спрэчка яшчэ не закончылася.

Узяў папку, дзе напісана: «Вакол свету». Гартаю, назвы артыкулаў чытаю. «У краіне вулканаў і гейзераў…» Не тое… «Пад кожным бананавым лістом па чалавеку…» І гэта не тое. «Бутэлечная пошта. Як узнікла і калі». Цікава, што там напісана? Бутэлечная пошта, бутэлечная пошта… Ого, яшчэ ў старажытнасці закаркаваныя бутэлькі ў ваду кідалі, запіскі пасылалі! Трэба пачытаць.

Пачаў пра бутэлечную пошту чытаць. І зусім пра Эльдарада забыўся…

Вось плыву на караблі, карабель гіне, наскочыўшы на падводныя скалы, і я трапляю на бязлюдны востраў. А там гарачыня, ні яды, ні прэснай вады. І тады, і тады… Тады пішу запіску, засоўваю ў бутэльку, бутэльку закаркоўваю і кідаю ў акіян. Плыві, бутэлечная пошта, плыві… Калі ты прыплывеш да людзей?..

Потым я ў старажытнай Англіі, у палацы каралевы Елізаветы… Потым…

Напэўна, я яшчэ доўга думаў бы, уяўляў, невядома, на якія моры-акіяны мяне занесла б. Ды раптам штосьці стукнула ў шыбіну. Няйначай, каменьчык.

Я адклаў папку ўбок і падбег да акна. На вуліцы стаяла Наташа. Убачыўшы мяне, махнула рукою.

— Андрэй, хадзі сюды. Я выйшаў.

«Зноў штосьці выдумала, — думаю. — Не сядзіцца ёй. Нават артыкул не дала дачытаць».

— Мабыць, спаў? — адразу накінулася на мяне. — Гукаю, гукаю, а ён не чуе.

— Зачытаўся, — кажу. — Пра бутэлечную пошту артыкул знайшоў.

Наташа неяк хітра прыжмурылася.

— Пра бутэлечную пошту? Цікава напісана?

— Не адарвацца. Дам і табе пачытаць, калі хочаш. Ты ведаеш, што здарылася ў 1560 годзе?

— Андрэй, ты нейкі дзіўны. Адкуль я магу ведаць, што здарылася ў 1560 годзе? Гэта ж не ўчора было.

— Я таксама не ведаў,— кажу. — А цяпер ведаю. Паслухай. У 1560 годзе адзін англійскі рыбак злавіў сеткаю залітую смалою бутэльку. Ен разбіў яе, а там — пергамент. Стаў чытаць — тайнае пісьмо… Прынёс яго да англійскай каралевы Елізаветы І. Узяла Елізавета Першая пісьмо…

— І ў мяне пісьмо, — сказала Наташа. — Я сама знайшла бутэльку з пісьмом. Глядзі.

Наташа працягнула бутэльку, якую хавала за спіною.

— Асцярожна трымай. Не разбі,— папярэдзіла. Я ўзяў бутэльку ў рукі. Бутэлька як бутэлька.

Самая звычайная. У такіх напітак «Бураціна» прадаюць, Я паціснуў плячамі.

— І ты хочаш сказаць, што гэта твая бутэлечная пошта?

— Але. Бутэлечная пошта, — кіўнула галавою Наташа.

— Наташа, не смяшы. Даўно напітак выпіла?

— Перавярні бутэльку, — загадала Наташа.

Я перавярнуў бутэльку донцам уверх. На далоню выпала паперка, згорнутая ў трубку. Я аддаў бутэльку Наташы, разгарнуў паперку. Няроўнымі друкаванымі літарамі на паперы было напісана: «Людзі, дапамажыце нам. Вас просяць жыхары Эльдарада. Мы загінем, калі вы не дапаможаце. Кляйн…»

Далей літары расплыліся, няйначай як залітыя вадою.

Я заморгаў вачыма і паглядзеў на Наташу.

— Ты… Ты дзе гэта знайшла?

Наташа ўзяла запіску і спакойна адказала:

— У нашай рэчцы. Бутэльку плынню да берага прыбіла. Шкада, што ўвесь тэкст не зможам прачытаць. Той, хто прыслаў гэтае пісьмо, відаць, вельмі спяшаўся. Корак ледзь-ледзь трымаўся. Вада ў бутэльку трапіла.

«Людзі, дапамажыце нам. Вас просяць жыхары Эльдарада…» Гэтыя словы стаялі ў маіх вушах. Я, здавалася, чуў іх…

«Мы загінем, калі вы не дапаможаце…» Гэта ўжо нават не просьба, а крык роспачы. Адчай.

Каму так цяжка? Адкуль гэтая бутэлька? Няўжо сапраўды ёсць краіна Эльдарада? Як яе жыхары да нас трапілі? І чаму менавіта да нас?

Усе гэтыя пытанні адно за адным імкліва праносіліся ў маёй галаве. Я на хвілінку разгубіўся. Ды толькі на хвілінку. Бо нарэшце здагадаўся, што Наташа сама напісала… Знарок. Каб даказаць, што ёсць краіна Эльдарада.

— С-сама. Ты-ты сама нап-пісала, — заікаючыся ад хвалявання, прамовіў я.

— Не. Запіску прыслаў хтосьці з Эльдарада. Я яе ўчора знайшла. Хацела з вамі параіцца, але вы з мяне смяяліся…

Я зусім разгубіўся. Няўжо знайшла? Хлусіць, напэўна. Не. Вунь і слёзы на вачах выступілі. Пакрыўдзілася, бо не веру. Але і верыць не хочацца. Дваццатае стагоддзе — стагоддзе тэхнікі. І Міхась казаў, што з космаса можна любую макулінку сфатаграфаваць. А калі Наташы верыць, то выходзіць, што касманаўты цэлую краіну не заўважылі. Хіба мажліва такое?

— Наташа, ты, напэўна, штосьці пераблытала, — сказаў я, каб не пакрыўдзіць Наташу.

Наташа глянула мне ў вочы.

— Андрэй, скажы шчыра — не верыш?..

— Не веру.

— Тады я цябе выклікаю на дуэль. Выклікаю на дуэль… Бач, якая шпаркая. Наглядзелася прыгодніцкіх фільмаў, начыталася кніг пра рыцараў. Толькі чытала іх, відаць, наадварот. Хіба дзяўчынкі калі-небудзь выклікалі хлопчыкаў на дуэль?

Да чаго дайшло! Няўжо з дзяўчынкай на кулакі стану біцца? Ды з мяне куры смяяцца будуць. Чаго я на вуліцу выходзіў? Лепей сядзеў бы, артыкулы чытаў. Хай бы думала, што дома няма.

Як выкруціцца? Як? А калі параіць, каб да Міхася схадзіла, каб яму пісьмо паказала? Няхай з ім спрачаецца, няхай яго на дуэль выклікае.

— Наташа, давай да Кадыша сходзім. Яму пра ўсё раскажам. Разам паразважаем, адкуль гэтае пісьмо.

— Давай сходзім, — пагадзілася Наташа.

На маё шчасце, Міхась якраз быў дома. Мы паказалі яму бутэльку, прачыталі запіску.

Я, напрыклад, хоць спачатку, хоць крыху паверыў, што запіска з Эльдарада, а вось Міхась доўга не думаў, сказаў:

— Сама напісала.

— І ты мне не верыш?

— Не-а.

Гэтае «не-а» Міхась прагаварыў у нос, і ў яго выйшла праз «э» — «нэ-а». З форсам гэтакім.

Я чакаў, што Наташа ўзбурыцца, як і мяне, выкліча Міхася на дуэль. Але чамусьці не выклікала. Збаялася, ці што?

Яна зняважліва зірнула спярша на Міхася, пасля на мяне і з пагардаю прамовіла:

— А я спадзявалася на вас. Лічыла, што дапаможаце.

Павярнулася і пайшла.

Мы з Міхасём пераглянуліся. Чаму так сказала? Чаго хацела ад нас? Гэтага мы пакуль не зразумелі.



Тайна бабкі Тэклі



На другі дзень я доўга не ўставаў з ложка. Ноччу не выспаўся. Усю ноч нейкае глупства ў галаву лезла. І каралева Елізавета снілася, і Эльдарада, і бутэлькі.

Я некалькі разоў прачынаўся. Знарок вочы шырока-шырока расплюшчваў. Каб гэтае глупства ў галаву не лезла. Ды дарэмна. Толькі заплюшчу вочы — зноў каралева Елізавета. Бутэлькі збірае і да мяне нясе. Спрабаваў да ста лічыць, да тысячы. Нічога не дапамагала.

Толькі пад раніцу заснуў. Соладка-соладка спалася. Ні бутэлек, ні Эльдарада, ні англійскай каралевы. Я, мусіць, да паўдня спаў бы, калі б не тата і мама.

— Андрэйка, уставай.

— Андрэй, дзень на двары.

Гукаюць, як у лесе. А я, вачэй не расплюшчваючы:

— Зараз. Устану…

І далей сплю. Быццам у кошкі-мышкі з імі гуляю. Відаць, не спадабалася гэткая гульня тату. Стаў мяне за пятку казытаць.

— У мяне канікулы, — заенчыў я сонным голасам. — Калі вы не на рабоце, то я не назаляю. Спіце, колькі хочаце.

— Ат, спі. Хоць да вечара, — відаць, пакрыўдзіўся тата. — Я хацеў, каб ты паснедаў з намі. Мы на работу хутка пойдзем.

«Спі». Хіба заснеш, калі за пятку казыча? Не ведае, якая ноч у мяне была.

Расплюшчыўшы вочы, я ляжаў на ложку. Колькі хвілін у хаце было ціха. Потым рыпнулі дзверы. Напэўна, мама прыйшла. Так, яна. Яе крокі, мяккія, лёгкія. Тата цяжка ступае, грузна.

— Чуў, якая пагалоска па вёсцы ідзе? — данёсся мамін голас.

— Выдумкі,— адказаў тата.

— А можа, не выдумкі? — сказала мама. — Бабка Тэкля на свае вочы касманаўта бачыла.

— Нагаворыць бабка Тэкля. Толькі вушы развешвай.

У мяне сон як рукою зняло. Цікава. Вельмі цікава. Касманаўта бабка Тэкля бачыла. Чаму я пра гэта не ведаю?

Зноў рыпнулі дзверы.

— Дзень добры, — пачуў я Міхасёў голас. — Андрэй дома?

— Спіць, — сказаў тата, — не дабудзіцца. — І моцна гукнуў: — Андрэй, сняданак на стале стаіць. Мы на работу пайшлі.

У пакой уляцеў Міхась.

— Чаго ляжыш, як крот у нары? — накінуўся ён на мяне.

Не спадабалася мне гэткае параўнанне.

— Крот не ляжыць, крот ходзіць, — кажу. — Яму праз кожныя чатыры гадзіны есці хочацца.

А ён:

— Лянівы ты, Марозік. Чуў, што каля вёскі касманаўты спусціліся?

Я хуценька ўсхапіўся з ложка, адзеўся. Значыць, не плёткі. Каля вёскі касманаўты ходзяць, а я ў хаце сяджу.

— Дык бяжым! — крычу. — Я ні разу жывога касманаўта не бачыў.

Міхась засмяяўся:

— Ты, напэўна, у гарачай вадзе купаны? Сядзь.

— Я сеў на край ложка. А,Міхась нечакана сказаў:

— Давядзецца нам папрасіць прабачэння ў Наташы.

— Чаму? — не зразумеў я.

— Магчыма, дзесьці ёсць такая краіна — Эльдарада. У непралазных джунглях, напрыклад, куды і чортава вока не зазірне. Факты за гэта.

«Мусіць, свет дагары перавярнуўся, — думаю. — Дзяўчынкі на дуэль выклікаюць, Міхась у Эльдарада паверыў, бутэлечная пошта, касманаўты. Штосьці дзіўнае вакол робіцца».

— Выкладвай факты.

— Можна і факты. Бутэлечная пошта — адзін, — пачаў загінаць пальцы Міхась. — Я ўжо правяраў. Не Наташыным почыркам запіска напісана.

— Запіска не доказ.

— Не доказ, — пагадзіўся Міхась. — Але касманаўт… Касманаўт… Адкуль ён з'явіўся? Магчыма, запіска і касманаўт — адно звяно. Вось толькі як звязаць яго? Як?

Болей я не мог трываць.

— Дзе той касманаўт? Дзе ён?

Міхась устаў з ложка, глянуў у акно. Я таксама падышоў да акна, пачаў пільна-пільна ўзірацца. Мне думалася, што зараз убачу на вуліцы касманаўта. Сапраўднага касманаўта: у скафандры, у гермашлеме. Нездарма Міхась ад акна не адыходзіцца.

Але касманаўт не з'яўляўся. Толькі куры ляніва грэбліся ля плота, а каля іх паважна паходжваў наш рабы певень.

— Дзе касманаўт? — тузануў Міхася за плячо.

Міхась развёў рукамі.

— Каб ведаў, то каля цябе не стаяў бы. Людзі кажуць.

— Кажуць, кажуць, — перадражніў я. — Чаго ж ён хаваецца ад людзей?

Міхась уздыхнуў:

— А хто яго ведае. Можа, шпіён. Можа, заблудзіўся. Касманаўты таксама памыляюцца. Можа, ракета ў яго сапсавалася.

— Так, Міхась, так. Сапсавалася. Таму і сеў каля вёскі. Добра, што на вёску не ўпаў.

Я ажно трымцеў ад хвалявання. Касманаўт каля вёскі, ракета. Вось каб палятаць хоць крыху!

— Міхась, ты можаш заставацца ў хаце. Можаш нават мой сняданак з'есці. А я ўсё-такі пабягу.

Калі б Міхась не схапіў мяне за руку, я, напэўна, выбег бы з хаты.

— Пачакай. Куды бегчы? Куды вочы глядзяць? Так мы яго не хутка знойдзем. Казалі, што яго бабка Тэкля бачыла. Спытаемся ў яе, дзе бачыла, у якім месцы. Там і будзем шукаць.

— А я думаў, што касманаўт каля самай вёскі. Значыць, да бабкі Тэклі цяпер?

— Не, — сказаў Міхась. — Трэба Наташу пачакаць. Яна ў горад паехала. Маці хоча ёй паліто купіць.

— Да самага вечара давядзецца чакаць, — кажу Міхасю. — Хадзем без Наташы!

— Не. Я слова даў, што пачакаю яе. Прыйдзецца пацярпець.

— Калі даў слова, то прыйдзецца, — неахвотна згадзіўся я.
Уважаемый посетитель, Вы зашли на сайт как незарегистрированный пользователь.
Мы рекомендуем Вам зарегистрироваться либо войти на сайт под своим именем.