31-01-2016, 13:20
Апавяданні Максіма Гарэцкага ранняга перыяду ("Роднае карэнне", "Літоўскі хутарок")
Можна прытварыцца на пэўны час кім заўгодна: добрым, шчырым, нават разумным. I толькі інтэлігентным прытварыцца нельга нават на кароткі момант. Паняцце інтэлігентнасці — неадназначнае, філасофскае паняцце. Нехта ўсведамляе яе як адукаванасць і дасведчанасць у многіх ці хоць бы асобных галінах; нехта — як далікатнасць, тактоўнасць і выхаванасць; нехта— як прафесіяналізм і адданасць справе... I кожны мае рацыю, бо элементаў інтэлігентнасці мноства, але ўсе яны аб'яднаны вызначальным — духоўнасцю.
Заслуга Максіма Гарэцкага перад нашым народам найперш у тым, што ён пакінуў пасля сябе духоўную спадчыну, канкрэтызаваць якую можна такімі паняццямі, як інтэлігентная і інтэлектуальная літаратура.
Галоўны герой апавядання "Роднае карэнне" дзед Яхім даводзіць студэнту-медыку Архіпу Лінкевічу: "Помні, што каб другога вызваляць, трэба самаму крэпкім быць". Вечная ісціна: нельга даць другому таго, чым сам не валодаеш. Інтэлігентную літаратуру здольны стварыць толькі інтэлігентны пісьменнік. Гарэцкі і з'яўляецца інтэлігентам у нашай нацыянальнай літаратуры, чым і вызначаецца яго творчасць.
Адно з ранніх апавяданняў Максіма Гарэцкага "Роднае карэнне" — праграмны і шмат у чым канцэптуальны твор пісьменніка. Гэта своеасаблівы статут інтэлігентнасці і кодэкс інтэлігента.
Студэнт-медык Архіп Лінкевіч "размеркаваў, што доктарам будзе служыць на Беларусі і будзе збіраць матэрыялы аб духоўным жыцці свайго народа" (да ўсяго "за пра ва вучэння" ён зарабляе прыватнымі ўрокамі). Пасля размоў з дзедам Яхімам Архіп прыйшоў да ўсведамлення, што ён пакуль інтэлігент толькі па сваёй сацыяльнай прыналежнасці, але не па сутнасці. Хто ж ён, сапраўдны інтэлігент?
Парадаксальна, што цэнтральная філасофская праблема твора — праблема інтэлігентнасці — вырашаецца не толькі і не ў першую чаргу праз вобраз інтэлігента Архіпа, а праз вобраз дзеда Яхіма.
Менавіта ён з'яўляецца выраз нікам аўтарскай пазіцыі. Пісьменнік настойлівы ў сваім перакананні, што толькі той чалавек інтэлігентны, які, жывучы на гэтым свеце, увабраў у сябе духоўную спадчыну народа і таксама, як біблейскі герой, памножыў дадзеныя яму строгім гаспадаром таланты.
Галоўныя прыёмы рэалізацыі філасофіі твора — дыялог паміж маладым і старым, а таксама маналогі Яхіма. Ён здзіўляе Архіпа сваёй мудрасцю: "чаго ён ні раскажа, ні нагаворыць, а ўсё разумна, к толку", "лішняга не нагаворыць".
Яхім дакляруе Архіпу сакрэты вечнасці і неўміручасці, сакрэты памнажэння скарбу, дадзенага строгім гаспадаром і кожнаму з нас.
Першы, самы галоўны і вызначальны, без якога "і навука ніякая не дапаможа, а зможа", калі "карэння нашага роднага" не мець у сабе. Каб "карэнне роднае" не страціць, даводзіць захавальнік вечнасці дзед Яхім, трэба "ў кніжках і ў разумных людзей" пытацца, "як жылі даўней нашы тутэйшыя людзі",— і будзеш "ведаць, што рабіць трэба".
Мудрасць тоесная мудрасці шляхціца Завальні: "Мінулае вучыць нас, як жыць сёння".
"Ніякія думы чорныя не змогуць", даводзіць мудрэц, калі будзе моцнай сувязь з родным карэннем, калі "часцей у роднае гняздзечка" залятаць і чэрпаць там, у гэтай святой прошчы, сілы, якія дапамогуць выстаяць у любыя буры і віхуры. Запаветы дзеда Яхіма не дэкларатыўныя. На яркіх запамінальных і ўражлівых прыкладах ён даводзіць неабвержнасць вечных ісцін, так трапна, мудра і хораша ім сфарму-ляваных: "Мінуўшчына, як у люстры, праходзіла прад вачамі студэнта ў час Яхімавых апавяданняў аб старыне".
Толькі той можа лічыцца інтэлігентам, даводзіць пісьменнік праз маналогі Яхіма, хто служыць народу, вучыцца ў яго, на якую б вяршыню вучонасці ён ні ўзышоў. Яхім расказвае пра свайго знаёмага пана Беляеўскага з Пецярбурга, які "вучаны многа, кніжкі сам складае, друкуе", а не грэбуе мудрасцю народа. Не лішне, на думку дзеда Яхіма, павучыцца і ў суседзяў: "у палякоў і латышоў" па-людску, бо "радні не адракаюцца, братнюю руку заўсёды дзержаць".
Любоў інтэлігента да Бацькаўшчыны і народа павінна быць дзейснаю. Інтэлігентны не той, хто абураецца непарадкам, а хто наводзіць парадак. "I ведай тады, што адным енкам ды стагнаннямі людскай бядзе не дапаможаш. Помні, што каб другога вызваляць, трэба самаму крэпкім быць".
Надзвычай прывабны і эстэтычны ў апавяданні і вобраз юнака Архіпа. Ён пакуль што ў той "апаслівай пары", як трапна назваў Яхім маладосць. "Апаслівая" гэта пара, бо на дарозе маладых будзе не толькі шмат камянёў (з імі якраз лягчэй справіцца!), але і спакусаў, будзе абавязкова на іх шляху і балотная вада... Пісьменнік здолеў няхітрым сюжэтам паказаць гэты вобраз у эвалюцыі. Сюжэт уяўляе апісанне вандроўкі Архіпа дадому, каб разабрацца з гэтай "чартаўнёй" і дапамагчы родным набыць спакой, і вяртанне зноў на вучобу. Пакуль што Архіп толькі назапашвае духоўнасць, ён яшчэ нічога канкрэтнага не зрабіў, нават не дапамог бацькам, не разабраўся з "чартаўнёй" — новая хата, пабудаваная на праклятым месцы, згарэла. Аднак удумлівы і чуйны душой чытач заўважыць, што адбылося самае важнае ў душы героя на шляху да інтэлігентнасці. Ехаў ён дадому катэгарычным, нецярпімым, яму ўсё было ясна і зразумела (як таму "вучыцелю Балазевічу", які здзіўляе Яхіма тым, што "на ўсё адтадкі знайшоў"), а вяртаецца зусім іншым. Ашаломленым, здзіўленым і нават разгубленым вяртаецца ён у горад, але гэта тая разгубленасць, што сведчыць пра працу душы і розуму. Інтэлігентнасць — гэта здольнасць сумнявацца, здольнасць перагледзець свае каштоўнасці і ўбачыць высокае неба ідэала. Катэгарычнасць і інтэлігентнасць — несумяшчальныя. Архіп глядзіць — і бачыць, слухае — і чуе. Душа яго поўніцца і шчымлівым болем за маму, якая вельмі пастарэла, і захапленнем і любоўю да родных мясцін, да роднага карэння, і ўсведамленнем таго, што ёсць у свеце за гадка, без якой "не было б чалавечага жыцця".
Адзін з законаў вечнасці, усвядомлены пісьменікам-інтэлігентам Гарэцкім і дакляраваны нам з найбольшай палкасцю і незвычайнай сілай яго таленту, — не забі!
Асноўная тэма ўсёй яго шматграннай і багатай на самыя розныя тэмы творчасці — антываенная. Творчасць яго — праклён вайне, вайна — вайне, заклік спыніцца і адумацца, сцвярджэнне філасофскай думкі, што вайна забівае выключна ўсіх: і таго, хто загінуў, і таго, хто перамог. Чалавек, які па сваёй ці якой іншай злой волі пазбавіў жыцця другога, знішчае і сваю душу.
У апавяданні "Літоўскі хутарок" антычалавечая сутнасць вайны паказана праз трагедыю адной мірнай сям'і. Сюжэт апавядання просты: хутарок, дзе жыве сям'я Яна Шымкунаса, за кароткі час некалькі разоў пераходзіць то да немцаў, то да рускіх і з'яўляецца полем бою дзвюх армій. A баі былі такія, што, як казаў палкоўнік па тэлефоне, забітых "няма сілы падабраць": "Ляжаць цэпкамі, калонамі.
Бог іх ведае, ці забіты так, ці параненыя спаўзліся ў адзін груд. Трупаў не менш трох тысячаў на адной маёй пазіцыі". Вайна паказана Гарэцкім не толькі як трагедыя вынішчэння жыцця, яго плоці. Нікому з пісьменнікаў да Гарэцкага не ўдалося з такой пераканаўчасцю і мастацкай сілай паказаць вынішчэнне вайной душы, прычым масавае вынішчэнне.
Глыбіні філасофскай думкі садзейнічае кампазіцыя апавядання і вобраз Шымкунаса. У пачатку апавядання добры і далікатны, мудры Шымкунас паказаны як чалавек, які перакананы, што і рускія, і кайзераўскія салдаты такія ж людзі, як яго Блажыс, што недзе таксама вымушаны ваяваць і разам з іншымі пайшоў "спраўляць крывяныя хаўтуры". Таму на пытанне феерверкера Сініцы, "куды паненкі схаваюцца, як прыйдзе германец", дачка Шымкунаса адказвае, што не будзе хавацца, бо "прусы — народ дужа прыгожы".
Так думае не толькі наіўнае дзяўчо, але і мудры Шымкунас, лічачы, што пагроза лесу можа прыйсці толькі ад шалёнага снарада. Мудры Шымкунас не ведаў, што калі "два ворагі-асілкі" сыходзяцца, то перастаюць дзейнічаць, руйнуюцца і ўсе векавыя законы людскасці.
Сапраўды, няма добрых ці кепскіх народаў, ёсць людзі, якіх вайна справакавала на нялюдскасць. Той, хто, як Шымкунас, не толькі пабачыў "ашклянелыя вочы, рукі са сціснутымі кіпцямі і ўзнятыя ўгору, кроў", але сам прайшоў праз пекла вайны і не раз зазіраў смерці ў вочы, аддае ёй спачатку сваю душу, хаця плоць яго пакуль яшчэ жыве.
Сапраўды, і рускія, і кайзераўскія салдаты да блізкай сустрэчы са смерцю — яшчэ людзі, нават "добрыя людзі". Шчыра супакойвае Шымкунаса рускі салдат, што "мірных жыхароў чапаць забараняецца" і што за ўсе панесеныя страты ім заплацяць. A нямецкі салдат праз перакладчыка Глюкмана прапануе Шымкунасу пакаштаваць іхняга хлеба. У пятым раздзеле апавядання пераканаўча паказана, як чалавек на вайне, кіруючыся яе законамі, пераступае парог, за якім ужо перастае быць чалавекам. Ні баяцца, ні саромецца больш няма чаго — вайна ўсё спіша. "Ці магу я саромецца гэтых дзікароў", — кажа адзін. А другі свае брыдкія, жывёльныя намеры апраўдвае нават тым, што гэта будзе садзейнічаць "паляпшэнню заняпалых народаў" і прывіццю "высшай культуры фізічным шляхам". I наладжваюць пір у час чумы: "танцуюць немцы ў Марыампалі пад грамафоны, мірным людзям за ўсё-усякае штых да грудзей, а дзяўчын ды маладзіц крыўдзяць".
Вобраз прыгажуні Монці, дачкі Шымкунаса, у апавяданні не толькі трагічна-канкрэтны, але і сімвалічны. Як прыгажосць — тая сіла, што здольна ўратаваць свет, так і вайна — сіла, што здольна яго знішчыць. Асаблівага трагізму дасягае пісьменнік у апошнім раздзеле апісаннем "раскіданага гнязда" Шымкунаса і зруйнаваных людскіх душ. Самае страшнае, даводзіць у фінале апавядання Гарэцкі, калі жывыя не хочуць жыць. "Не магу я маліцца і жыць не хачу", — вось вынік страшнай трагедыі, што нясе любая вайна.
Традыцыі Максіма Гарэцкага ў паказе вайны прадоўжаны лепшымі майстрамі слова сучаснасці. Асаблівага ўздзеяння на людскія пачуцці ў сцвярджэнні той жа філасофскай думкі, што вайна вынішчае душы, дасягаюць Васіль Быкаў у аповесці "Пакахай мяне, салдацік" і Aляксей Дудараў у п'есе "Радавыя".
Кожным радком, кожным словам усіх сваіх твораў Васіль Быкаў, прадаўжальнік традыцый Максіма Гарэцкага ў паказе вайны, таксама папярэджвае і даводзіць, што найвялікшая трагедыя вайны заключаецца ў вынішчэнні духоўнасці і разрыве повязяў паміж вякамі і пакаленнямі, без чаго само існаванне жыцця на зямлі становіцца праблематычным.
Заслуга Максіма Гарэцкага перад нашым народам найперш у тым, што ён пакінуў пасля сябе духоўную спадчыну, канкрэтызаваць якую можна такімі паняццямі, як інтэлігентная і інтэлектуальная літаратура.
Галоўны герой апавядання "Роднае карэнне" дзед Яхім даводзіць студэнту-медыку Архіпу Лінкевічу: "Помні, што каб другога вызваляць, трэба самаму крэпкім быць". Вечная ісціна: нельга даць другому таго, чым сам не валодаеш. Інтэлігентную літаратуру здольны стварыць толькі інтэлігентны пісьменнік. Гарэцкі і з'яўляецца інтэлігентам у нашай нацыянальнай літаратуры, чым і вызначаецца яго творчасць.
Адно з ранніх апавяданняў Максіма Гарэцкага "Роднае карэнне" — праграмны і шмат у чым канцэптуальны твор пісьменніка. Гэта своеасаблівы статут інтэлігентнасці і кодэкс інтэлігента.
Студэнт-медык Архіп Лінкевіч "размеркаваў, што доктарам будзе служыць на Беларусі і будзе збіраць матэрыялы аб духоўным жыцці свайго народа" (да ўсяго "за пра ва вучэння" ён зарабляе прыватнымі ўрокамі). Пасля размоў з дзедам Яхімам Архіп прыйшоў да ўсведамлення, што ён пакуль інтэлігент толькі па сваёй сацыяльнай прыналежнасці, але не па сутнасці. Хто ж ён, сапраўдны інтэлігент?
Парадаксальна, што цэнтральная філасофская праблема твора — праблема інтэлігентнасці — вырашаецца не толькі і не ў першую чаргу праз вобраз інтэлігента Архіпа, а праз вобраз дзеда Яхіма.
Менавіта ён з'яўляецца выраз нікам аўтарскай пазіцыі. Пісьменнік настойлівы ў сваім перакананні, што толькі той чалавек інтэлігентны, які, жывучы на гэтым свеце, увабраў у сябе духоўную спадчыну народа і таксама, як біблейскі герой, памножыў дадзеныя яму строгім гаспадаром таланты.
Галоўныя прыёмы рэалізацыі філасофіі твора — дыялог паміж маладым і старым, а таксама маналогі Яхіма. Ён здзіўляе Архіпа сваёй мудрасцю: "чаго ён ні раскажа, ні нагаворыць, а ўсё разумна, к толку", "лішняга не нагаворыць".
Яхім дакляруе Архіпу сакрэты вечнасці і неўміручасці, сакрэты памнажэння скарбу, дадзенага строгім гаспадаром і кожнаму з нас.
Першы, самы галоўны і вызначальны, без якога "і навука ніякая не дапаможа, а зможа", калі "карэння нашага роднага" не мець у сабе. Каб "карэнне роднае" не страціць, даводзіць захавальнік вечнасці дзед Яхім, трэба "ў кніжках і ў разумных людзей" пытацца, "як жылі даўней нашы тутэйшыя людзі",— і будзеш "ведаць, што рабіць трэба".
Мудрасць тоесная мудрасці шляхціца Завальні: "Мінулае вучыць нас, як жыць сёння".
"Ніякія думы чорныя не змогуць", даводзіць мудрэц, калі будзе моцнай сувязь з родным карэннем, калі "часцей у роднае гняздзечка" залятаць і чэрпаць там, у гэтай святой прошчы, сілы, якія дапамогуць выстаяць у любыя буры і віхуры. Запаветы дзеда Яхіма не дэкларатыўныя. На яркіх запамінальных і ўражлівых прыкладах ён даводзіць неабвержнасць вечных ісцін, так трапна, мудра і хораша ім сфарму-ляваных: "Мінуўшчына, як у люстры, праходзіла прад вачамі студэнта ў час Яхімавых апавяданняў аб старыне".
Толькі той можа лічыцца інтэлігентам, даводзіць пісьменнік праз маналогі Яхіма, хто служыць народу, вучыцца ў яго, на якую б вяршыню вучонасці ён ні ўзышоў. Яхім расказвае пра свайго знаёмага пана Беляеўскага з Пецярбурга, які "вучаны многа, кніжкі сам складае, друкуе", а не грэбуе мудрасцю народа. Не лішне, на думку дзеда Яхіма, павучыцца і ў суседзяў: "у палякоў і латышоў" па-людску, бо "радні не адракаюцца, братнюю руку заўсёды дзержаць".
Любоў інтэлігента да Бацькаўшчыны і народа павінна быць дзейснаю. Інтэлігентны не той, хто абураецца непарадкам, а хто наводзіць парадак. "I ведай тады, што адным енкам ды стагнаннямі людскай бядзе не дапаможаш. Помні, што каб другога вызваляць, трэба самаму крэпкім быць".
Надзвычай прывабны і эстэтычны ў апавяданні і вобраз юнака Архіпа. Ён пакуль што ў той "апаслівай пары", як трапна назваў Яхім маладосць. "Апаслівая" гэта пара, бо на дарозе маладых будзе не толькі шмат камянёў (з імі якраз лягчэй справіцца!), але і спакусаў, будзе абавязкова на іх шляху і балотная вада... Пісьменнік здолеў няхітрым сюжэтам паказаць гэты вобраз у эвалюцыі. Сюжэт уяўляе апісанне вандроўкі Архіпа дадому, каб разабрацца з гэтай "чартаўнёй" і дапамагчы родным набыць спакой, і вяртанне зноў на вучобу. Пакуль што Архіп толькі назапашвае духоўнасць, ён яшчэ нічога канкрэтнага не зрабіў, нават не дапамог бацькам, не разабраўся з "чартаўнёй" — новая хата, пабудаваная на праклятым месцы, згарэла. Аднак удумлівы і чуйны душой чытач заўважыць, што адбылося самае важнае ў душы героя на шляху да інтэлігентнасці. Ехаў ён дадому катэгарычным, нецярпімым, яму ўсё было ясна і зразумела (як таму "вучыцелю Балазевічу", які здзіўляе Яхіма тым, што "на ўсё адтадкі знайшоў"), а вяртаецца зусім іншым. Ашаломленым, здзіўленым і нават разгубленым вяртаецца ён у горад, але гэта тая разгубленасць, што сведчыць пра працу душы і розуму. Інтэлігентнасць — гэта здольнасць сумнявацца, здольнасць перагледзець свае каштоўнасці і ўбачыць высокае неба ідэала. Катэгарычнасць і інтэлігентнасць — несумяшчальныя. Архіп глядзіць — і бачыць, слухае — і чуе. Душа яго поўніцца і шчымлівым болем за маму, якая вельмі пастарэла, і захапленнем і любоўю да родных мясцін, да роднага карэння, і ўсведамленнем таго, што ёсць у свеце за гадка, без якой "не было б чалавечага жыцця".
Адзін з законаў вечнасці, усвядомлены пісьменікам-інтэлігентам Гарэцкім і дакляраваны нам з найбольшай палкасцю і незвычайнай сілай яго таленту, — не забі!
Асноўная тэма ўсёй яго шматграннай і багатай на самыя розныя тэмы творчасці — антываенная. Творчасць яго — праклён вайне, вайна — вайне, заклік спыніцца і адумацца, сцвярджэнне філасофскай думкі, што вайна забівае выключна ўсіх: і таго, хто загінуў, і таго, хто перамог. Чалавек, які па сваёй ці якой іншай злой волі пазбавіў жыцця другога, знішчае і сваю душу.
У апавяданні "Літоўскі хутарок" антычалавечая сутнасць вайны паказана праз трагедыю адной мірнай сям'і. Сюжэт апавядання просты: хутарок, дзе жыве сям'я Яна Шымкунаса, за кароткі час некалькі разоў пераходзіць то да немцаў, то да рускіх і з'яўляецца полем бою дзвюх армій. A баі былі такія, што, як казаў палкоўнік па тэлефоне, забітых "няма сілы падабраць": "Ляжаць цэпкамі, калонамі.
Бог іх ведае, ці забіты так, ці параненыя спаўзліся ў адзін груд. Трупаў не менш трох тысячаў на адной маёй пазіцыі". Вайна паказана Гарэцкім не толькі як трагедыя вынішчэння жыцця, яго плоці. Нікому з пісьменнікаў да Гарэцкага не ўдалося з такой пераканаўчасцю і мастацкай сілай паказаць вынішчэнне вайной душы, прычым масавае вынішчэнне.
Глыбіні філасофскай думкі садзейнічае кампазіцыя апавядання і вобраз Шымкунаса. У пачатку апавядання добры і далікатны, мудры Шымкунас паказаны як чалавек, які перакананы, што і рускія, і кайзераўскія салдаты такія ж людзі, як яго Блажыс, што недзе таксама вымушаны ваяваць і разам з іншымі пайшоў "спраўляць крывяныя хаўтуры". Таму на пытанне феерверкера Сініцы, "куды паненкі схаваюцца, як прыйдзе германец", дачка Шымкунаса адказвае, што не будзе хавацца, бо "прусы — народ дужа прыгожы".
Так думае не толькі наіўнае дзяўчо, але і мудры Шымкунас, лічачы, што пагроза лесу можа прыйсці толькі ад шалёнага снарада. Мудры Шымкунас не ведаў, што калі "два ворагі-асілкі" сыходзяцца, то перастаюць дзейнічаць, руйнуюцца і ўсе векавыя законы людскасці.
Сапраўды, няма добрых ці кепскіх народаў, ёсць людзі, якіх вайна справакавала на нялюдскасць. Той, хто, як Шымкунас, не толькі пабачыў "ашклянелыя вочы, рукі са сціснутымі кіпцямі і ўзнятыя ўгору, кроў", але сам прайшоў праз пекла вайны і не раз зазіраў смерці ў вочы, аддае ёй спачатку сваю душу, хаця плоць яго пакуль яшчэ жыве.
Сапраўды, і рускія, і кайзераўскія салдаты да блізкай сустрэчы са смерцю — яшчэ людзі, нават "добрыя людзі". Шчыра супакойвае Шымкунаса рускі салдат, што "мірных жыхароў чапаць забараняецца" і што за ўсе панесеныя страты ім заплацяць. A нямецкі салдат праз перакладчыка Глюкмана прапануе Шымкунасу пакаштаваць іхняга хлеба. У пятым раздзеле апавядання пераканаўча паказана, як чалавек на вайне, кіруючыся яе законамі, пераступае парог, за якім ужо перастае быць чалавекам. Ні баяцца, ні саромецца больш няма чаго — вайна ўсё спіша. "Ці магу я саромецца гэтых дзікароў", — кажа адзін. А другі свае брыдкія, жывёльныя намеры апраўдвае нават тым, што гэта будзе садзейнічаць "паляпшэнню заняпалых народаў" і прывіццю "высшай культуры фізічным шляхам". I наладжваюць пір у час чумы: "танцуюць немцы ў Марыампалі пад грамафоны, мірным людзям за ўсё-усякае штых да грудзей, а дзяўчын ды маладзіц крыўдзяць".
Вобраз прыгажуні Монці, дачкі Шымкунаса, у апавяданні не толькі трагічна-канкрэтны, але і сімвалічны. Як прыгажосць — тая сіла, што здольна ўратаваць свет, так і вайна — сіла, што здольна яго знішчыць. Асаблівага трагізму дасягае пісьменнік у апошнім раздзеле апісаннем "раскіданага гнязда" Шымкунаса і зруйнаваных людскіх душ. Самае страшнае, даводзіць у фінале апавядання Гарэцкі, калі жывыя не хочуць жыць. "Не магу я маліцца і жыць не хачу", — вось вынік страшнай трагедыі, што нясе любая вайна.
Традыцыі Максіма Гарэцкага ў паказе вайны прадоўжаны лепшымі майстрамі слова сучаснасці. Асаблівага ўздзеяння на людскія пачуцці ў сцвярджэнні той жа філасофскай думкі, што вайна вынішчае душы, дасягаюць Васіль Быкаў у аповесці "Пакахай мяне, салдацік" і Aляксей Дудараў у п'есе "Радавыя".
Кожным радком, кожным словам усіх сваіх твораў Васіль Быкаў, прадаўжальнік традыцый Максіма Гарэцкага ў паказе вайны, таксама папярэджвае і даводзіць, што найвялікшая трагедыя вайны заключаецца ў вынішчэнні духоўнасці і разрыве повязяў паміж вякамі і пакаленнямі, без чаго само існаванне жыцця на зямлі становіцца праблематычным.
Уважаемый посетитель, Вы зашли на сайт как незарегистрированный пользователь.
Мы рекомендуем Вам зарегистрироваться либо войти на сайт под своим именем.
Мы рекомендуем Вам зарегистрироваться либо войти на сайт под своим именем.