Гануля вяжа панчоху. Прыходзіць у госці кватарант Янка Здольнік. Гануля расказвае, што сын застаўся без працы, але хоча справіць імяніны. Янка раіць сыну «падвучыцца боты шыць» ці ехаць у вёску, «дзе столькі некранутага поля ляжыць». Гануля тлумачыць, што яе Мікіта надта далікатны, не цягне яго ні да «чорнай работы, ні да зямлі». Баіцца, каб на старасці ёй зноў не давялося людзям бялізну мыць.
(Час каля купалля. Поўдня. Хата Зябліка. Марыля — хворая: то сядзіць, то ляжыць на ложку. Данілка на зямлі скрыпку майструе. Старац сядзіць на лаве).
Марыля скардзіцца Старцу на хваробу, на гаспадара, які,-судзячыся з дваром, змарнаваў усю гаспадарку і нічога не дабіўся. Баіцца, каб чаго з мужам не здарылася, бо «учарнеў, асунуўся... як сам не свой».
Якім і Паўлінка раяцца, што рабіць, каб бацькі дзяўчыны далі дазвол на шлюб. Стары Крыніцкі не любіць настаўніка і не жадае мець зяця з мужыкоў. Якім прапаноўвае ўцячы і абвянчацца цішком: «Бацькі спачатку пазлуюць,
У пачатку твора апісваецца старажытны курган. З ім звязана наступнае паданне.
Шмат гадоў назад «на гары на крутой» стаяў «белы хорам», у якім жыў князь «недаступны і грозны». Ён «спуску і ласкі не знаў непакорам».
Аднойчы была ў князя вялікая бяседа. На вяселле князевай дачкі з'ехалася шмат знатных гасцей. На трэці дзень «князь прыдумаў адну для дружыны пацеху-забаву», загадаў паклікаць старога гусляра.
Андрэю Лабановічу, маладому настаўніку «па душы быў і гэты глухі куток Палесся, аб якім яшчэ дома так многа цікавага наслухаўся ад аднаго старога аб'ездчыка, і гэты народ з яго асаблівай моваю і звычаямі, так не падобнымі да мовы і звычаяў тых беларусаў, з гушчы якіх выйшаў Лабановіч; гэты некрануты край старажытнасці, якая на кожным кроку кідалася яму ў вочы і затрымлівала на сабе ўвагу...» Вёска Цельшына — першае месца яго самастойнай працы.
Бярозка, заціснутая з усіх бакоў старымі дрэвамі, не бачыла сонца, рэдка калі патыхаў на яе свежы ветрык. Была ў яе адзіная ўцеха: ноччу глядзець на далёкі бледны агонь.
Абуджаны начнымі грымотамі вяз спытаў у бярозкі, чаму яна не спіць. Потым патлумачыў, што яна бачыць не агонь, што гэта свецяцца ўначы гнілякі.